اختلالات ریتم سیرکادین یا ساعت بیولوژیک

دسته دیگری از اختلالات خواب که درادامه بدان پرداخته میشود، عبارتست از اختلالات بیدار خوابی ریتم سیرکادین یا ساعت بیولوژیک. درصورت تمایل به سایر انواع اختلالات خواب مطالب ……. را مطالعه فرمایید.

اختلالات ریتم سیرکادین یا بیدار خوابی مربوط به افرادیست که زمان خواب آنان نامنظم میباشد. بیماران دچار اختلالات ریتم سیرکادین نمیتوانند ساعات خواب یکسانی طی شبهای مختلف داشته باشند.

تاخیر درفاز بیدار خوابی

تاخیر در فاز بیدار خوابی اولین زیرمجموعه اختلالات بیدار خوابی ریتم سیرکادین و عبارتست ازالگوی خوابی که معمولا 2ساعت یا بیشتر با تاخیر آغاز میشود و چرخه خواب عموما نرمال میباشد. درواقع اختلال تاخیر در بیدار خوابی بدلیل جابجایی ساعت بیولوژیک افراداست. اینگونه افراد معمولا هنگام به خواب رفتن و همچنین بموقع بیدار شدن مشکل داشته و چنین الگویی درمورد آنها حداقل 7روز متوالی ادامه دارد. اگرچه الگوی خواب نرمال میباشد، چنین تاخیری معمولا باعث ایجاد الگویی میگرددکه از عرف یاآنچه مطلوب شناخته میشود فاصله دارد و می تواند مخل کار ویا درس افراد شود.

فردی با اختلال تاخیردرفاز بیدار خوابی معمولا دیرخوابیدن و دیر بیدار شدن را ترجیح داده و وقتی اختیار وقت خود را داشته باشد، عموما میزان خواب و نیز کیفیت خواب نرمالی دارد. بدلیل ناتوانی درعملکرد روزانه، خواب آلودگی و خستگی، معمولا افراد تاخیر در فاز بیدار خوابی را با بی خوابی اشتباه میگیرند. اینگونه اختلالات معمولا بین نوجوانان و جوانان (7-16%)، افرادی که ادعادارند عملکرد بهتری طی شب دارند، بیشتربوده و قرارگیری درمعرض نور غروب ویا صبحگاه نیز میتواند آنرا تشدید کند. البته تاخیر درفاز بیدار خوابی میتواند نتیجه وجود سایر اختلالات خواب، مشکلات پزشکی، استفاده از دارو، اختلال سلامت روان یا مصرف بیش ازحد مخدر باشد.

اختلال پیشرفته بیدار خوابی

نوع دیگر اختلالات ریتم سیرکادین درافرادیکه ساعت خواب آنها “نرمال” بحساب نمی آید. ساعت بیولوژیک آنها “سحرخیز” بوده (2-5صبح) و چندین ساعت قبل ازدیگران به خواب می روند (6-9شب) ودر غروب احساس خواب آلودگی دارند. منحنی دمای بدن افراد دچار اختلال پیشرفته بیدار خوابی جابجایی داشته و زمان رهایش ملاتونین و سایر هورمونهایشان نیز زودتراز دیگران بوده ومیتوانند بعنوان نشانه های این اختلال درنظرگرفته شوند. گذشته از زمانهای خواب و بیداری، خواب چنین افرادی نرمال میباشد.

افراد دچار اختلالات پیشرفته بیدار خوابی درمشاغلی که نیازبه سحرخیز بودن دارند، موفقند، اما سایرین ممکن است سعی درتطبیق دادن ساعت بیولوژیک و ریتم سیرکادین خود با عرف داشته باشند و برای مثال، بیش ازحد قهوه نوشیده یا محرک استفاده کنند تا بتوانند بیدار بمانند درحالیکه اینها فقط شرایط را بدتر میکنند.

ریتم بیدار خوابی نامنظم

نوع دیگر اختلالات ریتم سیرکادین که درآن افراد نه تنها ساعات بیدار خوابی “نرمال” ندارند، الگوی خواب آنهااز هیچ نظم دیگری نیز پیروی نکرده و ممکن است دریک چرخه 24 ساعته چندین باربه خواب رفته و بیدار شوند. الگوی خواب آنها مانند نوزادان که معمولا بیدار خوابی های چند ساعته دارند، منقطع است و معمولا مجموع ساعت خواب نرمالی دارند. طی روز عموما خواب آلوده بوده و چرت می زنند و طی شب ممکن است بنظربرسد بی خوابی دارند.

این اختلال نادربوده و آمار چندانی ازآن فراهم نیست، اما ممکن است حاصل بیماریهای اعصاب همچون زوال عقل ( دمانس )، آسیب مغزی و عقب ماندگی ذهنی باشد.

ریتم بیدار خوابی غیر 24 ساعته

مورد بعدی انواع اختلالات بیدار خوابی که درآن ریتم بیدار خوابی هر شب دیرتر می شود. این افراد ریتم سیرکادین طولانی تراز24 ساعت دارند، اغلب نابینا بوده وهمین ناتوانی تشخیص نور و تاریکی سبب می شود تا ساعت بیولوژیک آنها مانند دیگران تنظیم نگردد. بیش از نیمی از نابینایان دچار این نوع اختلال ریتم بیدار خوابی سیرکادین بوده واین اختلال هرچند نادر، اما درافراد غیر نابینا، بویژه آنهاکه بطور مناسب درمعرض نورخورشید نیستند یا ساعت بیولوژیکی ضعیفتری دارندهم دیده میشود.

برخی از بیماران دچار این اختلال ممکن است اختلالات شخصیتی ویا روانشناسی داشته یادرآینده بدان دچارشوند. همچنین میان افرادی با سوء مصرف مخدر و آنهاکه تحت درمان اختلال خواب معوق بوده یا اختلالات اعصاب و مغز مانند عقب ماندگی ذهنی، جراحت مغزی و زوال عقل ( دمانس ) دارند نیز دیده شود.

کار شیفتی

این نوع از اختلالات بیدار خوابی ریتم سیرکادین درافرادیستکه نمیتوانند خودرا با تغییرات ساعت کار تطبیق دهند و ممکن است هنگامیکه نیازبه خواب حس میکنند، مجبوربه رفتن به محل کار باشند. این افراد عموما تا 4 ساعت کمتراز همتایان خود میخوابند، در به خواب رفتن مشکل داشته ویا عمیقا احساس خستگی دارند. کیفیت خواب ضعیفی داشته و هنگام بیداری کسل هستند و همین به عملکرد آنها نیز لطمه واردمیکند. اختلال بیدار خوابی کار شیفتی میان کسانیکه بتازگی تغییر ساعت کار داشته اند، شایعتراست.

ساعت بیولوژیک بدن خودرا با نور خورشید تنظیم میکند ودر اختلال بیدار خوابی کار شیفتی تولید ملاتونین ممکن است هنگام نیازبه بیداری انجام گیرد و برای فرد مشکلاتی ایجاد کند. شیفتهای صبح زود، شبانه، و چرخشی بیشترین میزان ایجاد اختلال بیدار خوابی را دارند

جت لگ – Jet lag (پرواز زدگی)

این اختلال در ریتم سیرکادین هنگام پرواز میان مناطق جغرافیایی با اختلاف ساعت زیاد رخ داده و افراد را جهت تطبیق ساعت بیولوژیک خود دچارمشکل می نماید. جت لگ موقتی بوده و شدت آن به عوامل متعددی بستگی دارد، بطورمثال، سفربه شرق غالبا مشکلات بیشتری ایجادمیکند. جت لگ میان افرادمسن شدیدتر و معمولا طولانی تراست و می تواند با بی خوابی ناشی از سفر، نشستن طولانی مدت در هواپیما، استرس، مصرف کافئین و الکل، و فشار یا کیفیت نامطلوب هوا تشدید شود.